Không ai dám đầu tư trí tuệ nếu biết rằng thành quả của mình có thể bị đánh cắp hợp pháp. Một dòng mã, một bản thiết kế, một ý tưởng đột phá, nếu không được bảo vệ bởi luật pháp minh bạch và cơ chế tư pháp nghiêm minh, sẽ không còn là tài sản, mà trở thành món quà miễn phí cho kẻ sao chép. Trong kỷ nguyên mà đổi mới sáng tạo là động cơ chủ đạo của tăng trưởng, việc để mất tài sản trí tuệ không chỉ là thiệt hại của một doanh nghiệp - mà là lỗ hổng thể chế của cả quốc gia.
Lịch sử phát triển khoa học và công nghệ toàn cầu cho thấy một quy luật bất biến: không có đổi mới sáng tạo thì không thể có công nghệ đích thực, và không thể duy trì vị thế quốc gia nếu không có cơ chế pháp lý bảo vệ sở hữu trí tuệ một cách nghiêm cẩn.
Dường như, ngay cả Thượng Đế cũng không ban phát trí tuệ sáng tạo cho những dân tộc chưa biết cách nâng niu và bảo vệ nó. Nếu một xã hội để sự sáng tạo bị xâm phạm, sao chép, lu mờ… thì đó không chỉ là mất mát của một doanh nghiệp, một cá nhân - mà là thất bại của cả một nền văn hóa pháp lý.
Tesla không thể ra đời nếu nước Mỹ không bảo vệ phát minh. Thung lũng Silicon không thể hình thành nếu tòa án không đứng về phía người sáng tạo. Và nước Mỹ sẽ không thể giữ ngôi đầu nếu không xem sở hữu trí tuệ là quyền công dân của kỷ nguyên tri thức. Ngược lại, ở những nơi mà đạo nhái được bỏ qua, nơi pháp luật mơ hồ trước những thương hiệu biến tấu, sáng tạo sẽ nhanh chóng trở thành khẩu hiệu rỗng. Người tài giỏi sẽ chọn cách im lặng - hoặc rời đi.
Sở hữu trí tuệ không chỉ là quyền tư hữu; nó là biểu hiện rõ nét nhất của một quốc gia có chủ quyền về tri thức và công nghệ. Một nền tư pháp yếu kém trong bảo vệ sáng tạo là nền tư pháp tự rút khỏi cuộc đua toàn cầu. Một quốc gia không coi trọng quyền sở hữu trí tuệ là quốc gia đi thuê tương lai phát triển của chính mình. Đó là lý do các quốc gia phát triển đều xây dựng tòa chuyên trách, thẩm phán chuyên ngành, hệ thống án lệ rõ ràng và văn hóa pháp lý khuyến khích người tiên phong. Họ hiểu rằng bảo vệ người sáng tạo là bảo vệ động lực tăng trưởng của nền kinh tế tri thức.
Tại Việt Nam, sự ra đời của Tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ là một bước ngoặt thể chế đáng ghi nhận. Nhưng thiết chế chỉ là phần xác; điều quyết định nằm ở tinh thần vận hành - ở bản lĩnh của người “cầm cân nảy mực” trước những xung đột pháp lý chưa từng có tiền lệ. Một hệ sinh thái pháp lý bảo vệ sáng tạo không chỉ cần luật chuyên sâu để bịt kín các “vùng xám” đạo nhái, mà còn cần thẩm phán chuyên trách đủ năng lực và dũng khí ra những bản án tiên phong, cùng một tư duy pháp quyền sẵn sàng đứng về phía công lý thay vì chọn sự an toàn hình thức. Nếu chỉ cần lách một chữ, đổi màu sắc hay làm mờ ranh giới để thương hiệu vi phạm sống sót trước tòa – đó không còn là kẽ hở pháp lý, mà là tiền lệ nguy hiểm được hợp thức hóa bằng con dấu công lý.
Hai nghị quyết nền tảng - Nghị quyết 57-NQ/TW về đổi mới sáng tạo và Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân - đã xác lập ba trụ cột thể chế: tri thức là tài sản quốc gia, doanh nghiệp là trung tâm đổi mới và pháp luật là hàng rào sống còn cho sáng tạo. Đây không chỉ là cải cách luật, mà là sự chuyển hóa mô hình phát triển: từ “kiểm soát sáng tạo bằng hành chính” sang “bảo vệ sáng tạo bằng pháp quyền”. Thay vì ban hành quy định để chống rủi ro, chúng ta cần tạo hành lang pháp lý để người sáng tạo dám nghĩ, dám làm và dám tiên phong.
Trong bối cảnh tài sản trí tuệ chiếm tỉ trọng ngày càng lớn trong giá trị doanh nghiệp, vai trò của pháp luật không thể chỉ dừng ở “giải quyết tranh chấp” mà phải trở thành “bộ lọc rủi ro” cho cả nền kinh tế. Luật sư, tổ chức đại diện sở hữu công nghiệp, trọng tài thương mại và tòa án phải tạo thành một “tuyến phòng thủ liên hoàn”, giúp quốc gia giữ được thành quả sáng tạo trong kỷ nguyên cạnh tranh bằng chất xám.
Một quốc gia muốn bứt phá phải bảo vệ được giá trị trí tuệ của mình. Phải có khả năng sinh ra tri thức và giữ lại được nó bằng nội lực pháp lý. Đó là chủ quyền sáng tạo: khi quốc gia có thể sản sinh ra giá trị từ chính tư duy của mình và đủ thể chế để bảo vệ giá trị ấy khỏi bị đánh cắp hoặc vô hiệu hóa. Một nền pháp quyền hiện đại phải dám đứng về phía người tạo ra giá trị. Một hệ thống tư pháp tiến bộ phải dám bảo vệ cái đúng, kể cả khi nó chưa từng có tiền lệ. Và một quốc gia muốn thịnh vượng không thể đi vay tư duy - mà phải sinh ra, tích lũy và bảo vệ được giá trị trí tuệ của chính mình.
Hãy bắt đầu từ điều tưởng chừng nhỏ bé nhất: Bảo vệ một ý tưởng, như bảo vệ từng tấc đất biên cương tri thức của Tổ quốc.
Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ
Chủ tịch TAT Law Firm
Trần Nhật Linh
Nguyễn Huế
Admin
